Από το Κίεβο στη Μήλο

«Ο άνθρωπος έχει ζήσει χιλιάδες πανούκλες και χιλιάδες πολέμους. Oμως κάθε καινούργια πανούκλα και κάθε καινούργιος πόλεμος τον βρίσκουν απροετοίμαστο». Eτσι έγραψε ο συγγραφέας της «Πανούκλας» Αλμπέρ Καμύ. Τα δύο τελευταία χρόνια τα ζήσαμε και τα δύο. Πρώτα η πανδημία και τώρα ο πόλεμος, όχι «κάποιος» πόλεμος κάπου στην υδρόγειο, αλλά ο πόλεμος στην Ευρώπη, σε μια ήπειρο που μέχρι προχθές πίστευε πως έχει αφήσει το αίμα και τη λάσπη της Ιστορίας πίσω της. Τα είχε κλείσει στις βιβλιοθήκες λέγοντας «ποτέ πια». Και είχε παραδώσει τα κλειδιά στη δημοκρατία για να φυλάει κλειστές τις Πύλες του Πολέμου. «Ο πόλεμος της Τροίας δεν θα γίνει», για να θυμηθώ το αριστούργημα του Ζαν Ζιρωντού. Κι όμως ο πόλεμος της Τροίας έγινε. Η πολιτισμένη Δύση πίστευε πως είχε κλείσει τους λογαριασμούς της με τον πρωτόγονο φόβο, τον φόβο της αρρώστιας, τον φόβο του πολέμου. Είχε τιθασεύσει τη φύση με την επιστήμη και είχε τιθασεύσει τον άνθρωπο με τον διαφωτισμό. Κι όμως η «ανθρωπείη φύσις» του Θουκυδίδη αποδείχθηκε ισχυρότερη απ’ τον διαφωτισμό.

Αυτό που γίνεται σήμερα στην Ουκρανία η ανθρώπινη ιστορία το έχει ζήσει άπειρες φορές. Ο Θουκυδίδης όμως το περιέγραψε με τη χειρουργική ακρίβεια του λόγου του. Κι αυτό είναι το μεγαλείο της ελληνικής σκέψης. Οι Ελληνες μοιράστηκαν την ανθρώπινη συνθήκη με όλους τους άλλους πολιτισμούς. Το μεγαλείο τους έγκειται στην υφαρπαγή της πραγματικότητας για λογαριασμό της ανθρώπινης νόησης. Οι Αθηναίοι απαιτούν από τους Μήλιους να εγκαταλείψουν την ουδέτερη στάση τους και να ενταχθούν στη συμμαχία τους. Οι Μήλιοι αρνούνται στο όνομα του δικαίου. Οι Αθηναίοι τους απαντούν ότι το δίκαιο ισχύει μεταξύ ίσων. Κι αυτοί είναι αδύναμοι μπροστά τους. Δεν τους ενδιαφέρει το δίκαιο τους Αθηναίους. Τους ενδιαφέρει η «Αρχή» τους, η ηγεμονία τους. Εξηγούνται: «Προτιμούμε το μίσος σας από τη φιλία σας. Η φιλία σας μας δείχνει αδύναμους. Το μίσος σας είναι παράδειγμα δυνάμεως για τους υποτελείς μας». Οποιος θέλει να μπει στο μυαλό του Πούτιν, όποιος προσπαθεί να εξευμενίσει τον τρόμο που του προκαλεί λέγοντας πως είναι τρελός ας ρίξει μια ματιά στον Θουκυδίδη. Δεν είναι τρελός. Είναι ηγεμών. Το φρούριο στην είσοδο του λιμανιού της Μασσαλίας είχε κάποτε κανόνια. Αυτά δεν ήταν στραμμένα προς τη θάλασσα. Ηταν στραμμένα προς την πόλη. Ο Λουδοβίκος 14ος φοβόταν περισσότερο τον εσωτερικό από τον εξωτερικό εχθρό.

Οσοι από εμάς προσπαθούν να δουν αυτό που βλέπουν τα μάτια τους, δικαιούμεθα να αναρωτηθούμε αν τα εργαλεία της σκέψης μας αρκούν. Είμαστε δυτικοί θα μου πείτε. Ναι βεβαίως είμαστε παιδιά του μεγάλου Δυτικού Πολιτισμού ο οποίος απ’ τον Σωκράτη ως τον Βολταίρο πίστευε ότι η παιδεία θα βελτιώσει την ανθρώπινη φύση, θα την απαλλάξει από τις «συγγενείς διαμαρτίες» της. Εχουμε όμως την τάση να ξεχνάμε ότι στον πυρήνα του Δυτικού Πολιτισμού μας περιμένει η μεγάλη σκέψη των τραγικών. Ενας τρόπος σκέψης που ξεκινάει από τον Αισχύλο και φτάνει ως τον Ντοστογιέφσκι, τον Μαλρώ, τον Φώκνερ, τον Μπέκετ και τον Καμύ. Προτιμώ την απαισιοδοξία τους από τις χιλιάδες σελίδες των ψυχοκοινωνιολογικών αναλύσεων που εμβολιάζουν με αισιοδοξία τα πανεπιστήμια των ευρωπαϊκών ελίτ.

Η τραγική σκέψη είναι απαισιόδοξη. Το είπε ο Νίτσε. Πριν απ’ αυτόν το είχε γράψει ο Θουκυδίδης. Παρέδωσε την «Ξυγγραφή» του κτήμα εσαεί «έως αν η ανθρωπείη φύσις η αυτή ή». Κι αυτό που ζούμε σήμερα μας κάνει να υποψιαστούμε ότι είχε δίκιο. Αν θέλουμε να καταλάβουμε τον κόσμο μας οφείλουμε να αναθεωρήσουμε τη διχοτομία ανάμεσα στην «πρόοδο» και την «αντίδραση» που μας έφερε ώς εδώ. Η μεγάλη τραγική σκέψη αναζητά το «δίκαιο» και το «άδικο». Δεν τα συνδέει με την πρόοδο και την αντίδραση. Μήπως ήρθε η στιγμή να τα αποσυνδέσουμε κι εμείς; Κι αντί να ψάχνουμε ποιο είναι «προοδευτικό» να ψάχνουμε ποιο είναι δίκαιο. Η προοδευτική σκέψη θα μπορούσε να κατηγορήσει τους Ουκρανούς που αντιστέκονται ως εθνικιστές. Ετσι τους αποκάλεσε ο Πούτιν στη συνομιλία του με τον Μακρόν χθες. Ως προχθές τους αποκαλούσε νεοναζί. Ομως αυτοί έχουν με το μέρος τους το δίκαιο.

Η τραγική σκέψη είναι σκέψη δικαιοσύνης. Και γι’ αυτό είναι περισσότερο επίκαιρη παρά ποτέ.

Πηγή: kathimerini.gr – Από το Κίεβο στη Μήλο